Η σεξουαλική εκμετάλλευση περιλαμβάνει τόσο την εκμετάλλευση της πορνείας γυναικών και παιδιών όσο και την πορνογραφία ανηλίκων, την εμπορία ανηλίκων από κυκλώματα παιδεραστών κλπ.

Σύμφωνα με την Έκθεση, η πιο συνηθισμένη μορφή εμπορίας ανθρώπων (79%)  είναι η σεξουαλική εκμετάλλευση. Τα θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης είναι κυρίως γυναίκες και μικρά κορίτσια. Έκπληξη προκαλεί  το γεγονός ότι στις χώρες που παρείχαν πληροφορίες για το φύλο των εμπόρων (30%) η  πλειοψηφία τους είναι γυναίκες. Πράγματι οι γυναίκες  παίζουν μεγαλύτερο ρόλο στην εμπορία ανθρώπων παρά σε οποιαδήποτε άλλο έγκλημα. Στη Ανατολική  Ευρώπη και την Κεντρική Ασία, το 60% των καταδικασθέντων για εμπόριο ανθρώπων είναι γυναίκες.

Η δεύτερη πιο συνηθισμένη μορφή εμπορίας ανθρώπων είναι η καταναγκαστική εργασία (18%). Η διαλεύκανση και καταγγελία των περιπτώσεων καταναγκαστικής εργασίας είναι πολύ πιο σπάνια από τις περιπτώσεις σεξουαλικής εκμετάλλευσης.

Αυτό ίσως οφείλεται στο γεγονός ότι το φαινόμενο σεξουαλικής εκμετάλλευσης είναι πολύ ορατό στις πόλεις ενώ η  καταναγκαστική εργασία δεν φαίνεται.

«Μόνο ένα μικρό μέρος του προβλήματος είναι ορατό. Πόσα εκατοντάδες χιλιάδες θύματα εξαναγκάζονται να εργάζονται σκληρά στα σκλαβοπάζαρα, τα χωράφια, τα ορυχεία ή βρίσκονται παγιδευμένα στην  οικιακή δουλεία; Ο αριθμός τους σίγουρα θα αυξηθεί καθώς η οικονομική κρίση μεγαλώνει τον κύκλο των εν δυνάμει θυμάτων ενώ η ζήτηση φτηνών αγαθών και υπηρεσιών αυξάνεται συνεχώς».

Η αναγκαστική εργασία, η σωματεμπορία ή άλλες παρόμοιες πρακτικές αναφέρονται σε περιπτώσεις εργασίας ή υπηρεσιών για τις οποίες το άτομο δεν έχει προσφερθεί οικειοθελώς και στις οποίες εργάζεται υπό την απειλή τιμωρίας.

Το γεγονός ότι ο εργάτης ο οποίος γίνεται θύμα εκμετάλλευσης εξαπατάται σχετικά με τη φύση της δουλειάς ή τις συνθήκες εργασίας καθιστά αυτή την εργασιακή σχέση «αναγκαστική εργασία».  Η αναγκαστική εργασία, η σωματεμπορία, η δουλεία ή άλλες παρόμοιες πρακτικές συναντώνται σε όλους τους χώρους και σε όλα τα επαγγέλματα.

Τα άτομα που υποβάλλονται σε αναγκαστική εργασία μπορεί να είναι, για παράδειγμα, οικιακοί εργαζόμενοι, ή να εργάζονται στη γεωργία, σε ξενοδοχεία, σε εστιατόρια, σε οικοδομές ή σε άλλους τομείς, οι οποίοι χαρακτηρίζονται ως «τα τρία D»: από τις αγγλικές λέξεις dirty, degraded και dangerous (βρώμικοι, υποβαθμισμένοι και επικίνδυνοι).

Η εκμετάλλευση της εργασίας παρέχεται εξαναγκαστικά τόσο σε μεγάλες βιομηχανικές όσο και σε αγροτικές μονάδες. Στην κατηγορία αυτή εμπίπτει και η εκμετάλλευση της επαιτείας.

Η εξαναγκαστική εγκληματικότητα εμπλέκει θύματα, συχνά παιδιά, που αναγκάζονται να διαπράξουν μια σειρά από εγκλήματα όπως: πώληση DVD, κλοπή τσάντας, κλοπή σε ATM, μικροκλοπές από χώρους εστίασης, εξαναγκασμός σε επαιτεία, καταναγκαστικό πλαστό γάμο, καλλιέργεια κάνναβης κ.α. Τα θύματα πολύ συχνά βρίσκονται να είναι αντικείμενα πολλαπλής εγκληματικής εκμετάλλευσης ταυτόχρονα.

(Πηγή: Trafficking for Forced Criminal Activities and Begging in Europe Exploratory Study and Good Practice Examples, September 2014)

Το 20% των θυμάτων της εμπορίας ανθρώπων σε παγκόσμιο επίπεδο είναι παιδιά. Ωστόσο σε ορισμένες περιοχές της Αφρικής και την περιοχή του Μεκόγκ, τα παιδιά αποτελούν την πλειοψηφία. Τα ευκίνητα δάκτυλα τους χρησιμοποιούνται για να ξεμπερδεύουν τα δίχτυα των ψαράδων, να ράβουν είδη πολυτελείας ή να καθαρίζουν το κακάο. Αθώα παιδιά ωθούνται στην επαιτεία, την  παιδική πορνεία, ή την παιδική πορνογραφία. Άλλα πωλούνται ως νύφες ή αναβάτες καμήλας. Παιδιά επίσης ζουν σε συνθήκες δουλείας σε εμπόλεμες ζώνες, όπως για παράδειγμα σε περιοχές της Αφρικής,  της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής.

Εμπορία παιδιών: Είναι η καταναγκαστική εκμετάλλευση ανηλίκων – παιδιών με στόχο την εργασιακή ή/και σεξουαλική εκμετάλλευσή τους, καθώς επίσης και την καταναγκαστική απόσπαση οργάνων του σώματός τους για εμπορία και σε κάποιες περιπτώσεις την υποχρεωτική ένταξή τους σε ομάδες που συμμετέχουν σε ένοπλες συγκρούσεις.
(πηγή: stop trafficking)

Σύμφωνα με στοιχεία της EUROPOL, η μετακίνηση των παιδιών εντός ελεγχόμενων συνόρων είναι σχετικά απλή. Σε πολλές περιπτώσεις, τα θύματα ταξιδεύουν με γνήσια διαβατήρια των μη συγγενών ενήλικων που τα συνοδεύουν. Οι ομάδες οργανωμένου εγκλήματος που εμπλέκονται σε αυτούς τους τύπους εκμετάλλευσης είναι πολύ ευκίνητες και τυπικά δραστηριοποιούνται σε διάφορες χώρες και κάνουν χρήση των επαφών που έχουν σε κοινότητες της διασποράς. Τα παιδιά θύματα εμπορίας είναι αναγκασμένα να διαπράξουν διαφορετικούς τύπους εγκλήματα κατά της ιδιοκτησίας, όπως διαρρήξεις, ληστείες, κλοπές από καταστήματα, κλοπές φορτίων, κλοπές μετάλλων ή κλοπής ΑΤΜ. Προκειμένου να επιβάλουν υπακοή, οι εγκληματίες εκφοβίζουν τα θύματά τους, χρησιμοποιώντας απειλές βίας ή στέρησης (π.χ. στέρηση τροφής) και διαφορετικές μεθόδους ψυχολογικής χειραγώγησης. Οι διακινητές αφαιρούν τα προσωπικά έγγραφα των παιδιών, αφήνοντας τους με μια φωτοτυπία, στην περίπτωση των αστυνομικών ελέγχων. Τα θύματα είναι υπό τη συνεχή επίβλεψη των δραστών. Τα παιδιά που αξιοποιούνται σε καταναγκαστική επαιτεία  προέρχονται συνήθως από ιδιαίτερα ευάλωτες ομάδες όπως τα παιδιά στα ορφανοτροφεία, νεαροί ενήλικες με αναπηρίες, ή ανύπαντρες μητέρες με παιδιά. Τα θύματα είναι υπό αυστηρή επιτήρηση όταν επαιτούν και αναγκάζονται να διαπράξουν κλοπές.

Σύγχρονη μορφή δουλείας θεωρείται και ο ακούσιος/ εξαναγκαστικός γάμος. Το να μην έχει η γυναίκα το δικαίωμα να επιλέξει το σύζυγό της ή να αρνηθεί αυτόν που της προορίζουν για σύζυγο αποτελεί μια πολύ διαδεδομένη πρακτική, σε πολλές περιοχές του κόσμου. Επίσης πολλές γυναίκες εξαναγκάζονται να παντρευτούν -λόγω του θανάτου του συζύγου τους- έναν άλλο άνδρα τον οποίο «κληροδοτούνται» αυτομάτως ή υφίσταται -ακόμη και σήμερα- τη πρακτική της «νύφης κατά παραγγελία» (“mail order brides”) ή η «πώληση συζύγων». Βάσει της Συνθήκης για την Εξάλειψη της Δουλείας, του Δουλεμπορίου και πρακτικών και θεσμών παρόμοιων με τη Δουλεία (1956), απαγορεύονται πρακτικές ή θεσμοί βάσει των οποίων:

«α) μια γυναίκα, χωρίς το δικαίωμα να αρνηθεί, δίδεται δι’ υποσχέσεως σε γάμο, μεσολαβούσης συναλλαγής σε χρήμα ή σε είδος, του ανταλλάγματος καταβληθέντος προς τους γονείς της, τον κηδεμόνα της, την οικογένειά της ή οποιοδήποτε άλλο πρόσωπό ή ομάδα,

β) ο σύζυγος μιας γυναίκας, η οικογένεια ή η φυλή (“clan”) αυτού έχουν το δικαίωμα να την παραχωρήσουν σε τρίτο έναντι επαχθούς ανταλλάγματος ή με άλλο τρόπο,

γ) μια γυναίκα, μετά το θάνατο του συζύγου της, μπορεί να μεταβιβάζεται κληρονομικώς σε άλλο πρόσωπο».

Διαπιστώνεται άρα ότι η Συνθήκη απαιτεί την πλήρη και ελεύθερη συναίνεση και των δύο μερών . Κορίτσια 13 ετών ( κυρίως από την Ασία και την Ευρώπη) διακινούνται ως ‘ νύφες διά αλληλογραφίας’. Κατά πλειοψηφία, τα κορίτσια αυτά είναι αδύναμα, απομονωμένα, και με μεγάλες πιθανότητες να υποστούν βία. Παιδιά από το Τογκό, το Μαλί, τη Μπουρκίνα Φάσο και τη Γκάνα διακινούνται προς τη Νιγηρία, την Ακτή Ελεφαντοστού, το Καμερούν και τη Γκαμπόν. Παιδιά διακινούνται προς και από το Μπενίν και τη Νιγηρία. Μερικά από αυτά τα παιδιά διακινούνται μέχρι τη Μέση Ανατολή και την Ευρώπη ( unicef statistics).

Η στρατολόγηση ανθρώπων με σκοπό τη χρήση τους σε ένοπλες συρράξεις εντοπίζεται σε περιοχές με έντονη πολιτική αστάθεια και συχνούς πολέμους.

Το φαινόμενο των «παιδιών-στρατιωτών» μέσω της υποχρεωτικής ή εξαναγκαστικής στρατολόγησης παιδιών σε ένοπλες συγκρούσεις συναντάται ευρέως σήμερα σε πολλές εμπόλεμες περιοχές του πλανήτη και συνιστά μια ακόμη σύγχρονη μορφή δουλείας. Το Δεύτερο Πρόσθετο Πρωτόκολλο που αφορά στις εμφύλιες συρράξεις, στις οποίες μετέχουν και παιδιά- στρατιώτες, δεν έχει έως σήμερα επικυρωθεί από πολλά κράτη, ενώ το κοινό άρθρο 3 δε θέτει όρια για τη στρατολόγηση ή συμμετοχή παιδιών στις ένοπλες συγκρούσεις.

Σε κάθε περίπτωση, η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (1989) προέβλεπε σεβασμό των κανόνων του ανθρωπιστικού δικαίου για τα παιδιά και υιοθέτηση μέτρων από τα κράτη για τη μη συμμετοχή παιδιών κάτω των 15 ετών σε συγκρούσεις. Σήμερα το όριο ηλικίας έχει ανέλθει στα 18 έτη, βάσει του Πρόσθετου Πρωτοκόλλου για την ανάμιξη παιδιών σε ένοπλες συρράξεις (2002).

Είναι η καταναγκαστική απόσπαση τμημάτων οργάνων, ιστών ή κυττάρων από το σώμα ενός ζώντος ανθρώπου με σκοπό την εκμετάλλευση / εμπορία τους. Η εμπορία οργάνων είναι ένα έγκλημα που συμβαίνει σε τρεις κατηγορίες:
Πρώτον, υπάρχουν περιπτώσεις όπου διακινητές αναγκάζουν ή εξαπατούν τα θύματα ώστε να παραχωρήσουν ένα όργανο. Δεύτερον, υπάρχουν περιπτώσεις όπου τα θύματα επίσημα ή ανεπίσημα έχουν συμφωνήσει να πουλήσουν ένα όργανο και εξαπατώνται, επειδή δεν πληρώνονται για το όργανο ή αμείβονται λιγότερο από τη συμφωνημένη τιμή. Τρίτον, τα ευάλωτα άτομα σε θεραπεία λόγω ασθένειας, και αφαίρεση οργάνων χωρίς τη γνώση του θύματος. Οι ευάλωτες κατηγορίες ατόμων περιλαμβάνουν μετανάστες, ειδικά τους διακινούμενους εργαζόμενους, άστεγους, αναλφάβητους, κλπ. Είναι γνωστό ότι η εμπορία για εμπόριο οργάνων θα μπορούσε να συμβεί με άτομα κάθε ηλικίας. Όργανα που συνήθως αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης είναι τα νεφρά, το συκώτι και άλλα παρόμοια. Οποιοδήποτε όργανο το οποίο μπορεί να αφαιρεθεί και να χρησιμοποιηθεί, αποτελεί αντικείμενο του εν λόγω παράνομου εμπορίου.

Η εμπορία οργάνων είναι ένα οργανωμένο έγκλημα, που περιλαμβάνει μια σειρά από παραβάτες. Ο διαφημιστής που προσδιορίζει το ευάλωτο πρόσωπο, ο μεταφορέας, το προσωπικό του νοσοκομείου / κλινικής και άλλων ιατρικών κέντρων, οι επαγγελματίες υγείας, οι μεσάζοντες και οι εργολάβοι, οι αγοραστές, οι τράπεζες όπου είναι αποθηκευμένα τα όργανα είναι όλοι οι εμπλεκόμενοι σε αυτόν τον ιστό. Είναι γεγονός ότι ολόκληρη η έκταση αυτού του φαινομένου σπανίως εκτίθεται και επομένως, οι διαστάσεις δεν μπορούν να αντιληφθούν επαρκώς.

(Πηγή: global initiative to fight human trafficking)

Οι καταδικαστικές αποφάσεις για το αδίκημα της εμπορίας ανθρώπων αυξάνονται, ιδιαίτερα σ’ ένα μικρό αριθμό χωρών. Ωστόσο, στις περισσότερες χώρες οι καταδικαστικές αποφάσεις δεν υπερβαίνουν τις 1,5 ανά 100.000 άτομα. Η αναλογία αυτή είναι ακόμη χαμηλότερη και από το φυσιολογικό επίπεδο των σπάνιων εγκλημάτων όπως οι απαγωγές στη Δυτική Ευρώπη και αναλογικά  ακόμη χαμηλότερο σε σχέση με τον εκτιμώμενο αριθμό θυμάτων.

« Τα συστήματα  ποινικής δικαιοσύνης πολλών χωρών υποτιμούν τη σοβαρότητα αυτού του εγκλήματος» είπε ο κ. Κόστα. Πράγματι, κατά το χρονικό διάστημα 2007-2008, δύο στις πέντε χώρες που καλύπτει η ‘Έκθεση δεν κατέγραψαν ούτε μια καταδικαστική απόφαση.

«Οι χώρες αυτές είτε  εθελοτυφλούν είτε δε διαθέτουν τα κατάλληλα μέσα για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα, ή και τα δύο. Επιπλέον, κάποιες χώρες, μεταξύ των οποίων και ορισμένες μεγάλες δε μας παρέχουν καν πληροφορίες για το πρόβλημα. Είτε δεν έχουν την απαραίτητη οργάνωση για τη συλλογή των πληροφοριών είτε δεν είναι πρόθυμες να τις παράσχουν – πιθανόν επειδή βρίσκονται σε δύσκολη θέση», είπε ο κ. Κόστα, Αντόνιο-Μαρία Κόστα, Εκτελεστικός Διευθυντής του UNODC.